Prva nagrada
Amir Duranović: Emilio Đentile, Religije politike: između demokratija i totalitarizama. Prevela sa italijanskog Aleksandra Mančić, Biblioteka XX vek, 2009.
Amir Duranović (1984) je viši asistent na Odsjeku za historiju Filozofskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu. Studij historije na istom odsjeku okončao je 2007, a postdiplomske studije 2012. godine odbranivši magistarski rad o temi Odjeci Brionskog plenuma u Bosni i Hercegovini 1966. godine. Doktorand je na matičnom Odsjeku za historiju. Član je redakcije Radova Filozofskog fakulteta (Historija – Historija umjetnosti – Arheologija) u Sarajevu te član i sekretar redakcije časopisa Prilozi Instituta za istoriju u Sarajevu.
Ova knjiga E. Gentilea, profesora savremene historije Univerziteta La Sapienza u Rimu, doživjela je više izdanja na drugim evropskim jezicima, kao i veliki broj prikaza, kritika, recenzija i osvrta. Sugestivnost naslova koji ukazuje na postojanje religije politike u procjepu između demokratija i totalitarizama detaljnije je pojašnjena već na samom početku, gdje se kao osnovna tema ističe posebno historijsko iskustvo preplitanja religije i politike, koje je autor označio kao sakralizaciju politike. To bi, prema autoru, u detaljnijoj razradi bilo «pripisivanje svojstava svetosti nekom svetovnom entitetu» kao što su nacija, država, rasa, partija ili vođa. U takvim situacijama politika postaje religija zbog svoga nastojanja da odredi konačni cilj individualnog i kolektivnog postojanja preko različitih skupova vjerovanja izraženih kroz mitove, rituale i simbole. Osjetna prisutnost konteksta u kojem je knjiga nastala nakon događaja od 11. septembra 2001. godine autora je navela na razmišljanje kako je sakralizacija politike s početkom novog milenija ušla u fazu teopolitike, politike koja se vodi u ime Boga sa naročito izraženim retoričkim stilovima teologije rata. Zbog toga je u uvodnom razmatranju ukazano na najznačajnije krilatice američke politike koje sugeriraju zaključak da se u ovom slučaju radi o građanskoj religiji gdje su simboli svetosti, odnosno sistem vjerovanja, vrijednosti, mitova, rituala i simbola povezani sa političkim entitetom Sjedinjenih Država. Iz ovog primjera slijedi prvi zaključak kako su SAD prvi historijski primjer religije politike, posebnog oblika sakralizacije politike. Nadalje se definiraju usko specijalistički pojmovi kao što su politička religija ili politizacija religije uz jasno postavljenu liniju razgraničenja između navedenih pojmova i glavne teme ove knjige, mada je ukazano na primjere iz svjetske povijesti koji sugeriraju mogućnosti njihova međusobnog miješanja unutar kontekstualno raznolikih konkretizacija. Stoga je kao najznačajniji primjer sakralizacije politike navedena nacionalna država, proizvod XIX stoljeća, koja je tokom XX sasvim internacionalizirana, postavši tako najuniverzalnija manifestacija sakralizacije politike sa različitim primjerima konkretnog postojanja, bilo da djeluje kao revolucionarna ili konzervativna sila. Slijedi, dakako, prirodan zaključak o XX stoljeću kao vremenu koje je bilo najplodnije za razvitak sakralizacije politike.
Svaki od navedenih teorijskih primjera autor je detaljnije konkretizirao kroz pet poglavlja ove knjige posvećujući tako svakom od navedenih dovoljno prostora da teorijski koncept argumentira stavovima političke teorije, ali i konkretnim primjerima iz historije XX stoljeća. Ključno polazište za izrastanje sakralizacije politike bile su, prema autorovom sudu, građanske revolucije sa svojim posljedicama koje su bile dovoljno stabilna baza za njen nastanak. Primjeri država i društava koncipiranih na «narodnom suverenitetu» prvi su otvorili prostor za djelovanje cijelog niza novih vjerovanja, mitova, rituala i simbola kako bi se sakralizacija politike praktično i ostvarila. Uporedo sa primjerima iz političke prakse, autor je slojevito ispratio i primjere teorijskih debata o temi postojanja i uloge religija u novim političkim realnostima. U skladu sa ovom tvrdnjom, prvo poglavlje knjige raspravlja o općim problemima laičke ili sekularne religije u svjetlu glavnih tumačenja fenomena religije i njegove povezanosti sa politikom kao takvom. Već u narednom poglavlju u kratkim crtama su predstavljeni najvažniji primjeri sakralizacije politike XVIII i XIX stoljeća, stvarajući tako odličan uvod za naredne primjere iz XX stoljeća koji su, s obzirom na masovnost i rasprostranjenost, znatno detaljnije obrađeni. Kao dva najreprezentativnija primjera između dva svjetska rata navedeni su primjeri totalitarnih režima fašističke Italije i nacističke Njemačke. Fašizam je bio prvi totalitarni nacionalistički pokret razvijenih svojstava političke religije sa detaljno izrađenim sistemom vjerovanja, mitova, rituala i simbola u čiji su fokus interesovanja dominantno ulazili nacija i država, te kult Ducea. Gotovo istovjetne primjere izgradnje političke religije nalazimo i kod nacionalsocijalizma, savremenika fašizma. Na oltare njegove političke religije bili su postavljeni arijevska rasa, kult krvi i ličnost Führera, spasioca Njemačke. Primjeri iz Italije i Njemačke dodatno su argumentirani stavovima i svjedočanstvima historičara, filozofa, sociologa, teologa – savremenika. Istovremeno sa ova dva navedena primjera, u Sovjetskom savezu je tekao proces izgradnje političke religije na skoro istim teorijskim pretpostavkama. Tako je «boljševizam na vlasti preobrazio (je) ideologiju u dogmatičnu doktrinu, partiju u Crkvu, vođu u božanstvo na zemlji». Jedina razlika u pristupima između ovih primjera jeste u činjenici da su fašizam i nacionalsocijalizam, za razliku od komunizma, uprkos nastojanjima da prevaziđu nacionalnu državu, do svoje propasti ostali neprijateljski raspoloženi prema svakom obliku univerzalizma. S druge strane, komunizam je kroz širenje na druge kontinente i države od Treće internacionale stvorio jednu vrstu «univerzalne crkve».
Primjeri za peto poglavlje ove knjige izabrani su iz druge polovine XX stoljeća, konkretno iz zapadnih demokratskih država, gdje se sakralizacija politike odvijala kroz institucionalne okvire u oblicima građanske religije koja koegzistira sa tradicionalnim religijama. Nasuprot njima, u zemljama Afrike i Azije sakralizacija politike odvijala se uporedo sa tekućim političkim procesima oslobađanja od kolonijalnih stega i borbe za nezavisnost. U takvom kontekstu sistem vjerovanja, mitova, rituala i simbola sakralizovao je borbu za nezavisnost, lidere tih pokreta i vodeće partije učestvujući tako u izgradnji novih kolektivnih identiteta.
Osjećajući potrebu da nakon detaljnih primjera navedenih u prethodnim poglavljima ponudi zaključna razmatranja, autor se odlučio za «zaključak koji nije konačan». Ova otvorenost svakako je dobro osmišljena, budući da navedeni primjeri daju mogućnost da se uspostave pojedine teorije, definicije, ali ne i konačna rješenja. Ukoliko bi se tragalo za zaključcima iz ove knjige, prije bismo se mogli složiti sa autorom na mjestu gdje pravi iznijansiranu distinkciju između «građanske religije, koja se odnosi na oblike sakralizacije politike u spoju sa demokratskim ideologijama i režimima, i političke religije, koja se odnosi na sakralizaciju politike u antidemokratskim ideologijama i režimima». Stoga se i posljednja misao iz ove knjige, koja govori o dosadašnjim iskustvima iz historije, čemu je istraživanje za ovu knjigu bilo prvenstveno posvećeno, nikako ne bi trebala tumačiti u kontekstu potreba, mogućnosti ili opasnosti po sadašnjost ili budućnost.
Sagledana u cjelini, knjiga je izvanredno dobar spoj atraktivne teme i odličnog stila. Inspirativna je i kao knjiga koja nudi nekoliko modela za istraživanje ove, ali i njoj sličnih tema, gdje su iskustva drugih uvijek dobrodošla kao moguća smjernica za nove istraživačke projekte. Kada se ovakve teme otvore za istraživanje na širem području našeg regiona, duboko vjerujemo kako će biti istinsko zadovoljstvo čitati ta djela. Eventualna tvrdnja da nema primjera koji bi mogli biti sagledani u ovom kontekstu jednostavno ne bi mogla izdržati ozbiljniju kritiku. Uostalom, to nam potvrđuju naslovi koji su se o ovoj temi do sada već pojavili.
Druga nagrada
Dora Komnenović: Ranko Bugarski: Portret jednog jezika, 2012.
Dora Komnenović je rođena 1989. godine u Zadru. Nakon završene osnovne i srednje talijanske škole u Rijeci, upisuje studij međunarodnih odnosa i diplomacije (Scienze internazionali e diplomatiche) na Sveučilistu u Trstu, kampus Gorizia. Studije nastavlja na Sveučilistu u Bologni, gde 2012. stiče naslov magistra interdisciplinarnog istraživanja i studija Istočne Europe (Master of Arts in Interdisciplinary Research and Studies on Eastern Europe). Nakon diplome, ponuđeno joj je mjesto tutora-asistenta na spomenutom programu, kojeg uspješno upražnjava godinu dana, do početka doktorskih studija u Njemackoj 2013. Članica je i stipendistica International Graduate Centre for the Study of Culture (GCSC) pri Sveučilištu Justus Liebig u Giessenu, drugu godinu zaredom, gdje piše doktorat na temu kulturne politike u zemljma bivše Jugoslavije devedesetih godina, s posebnim naglaskom na procese prikupljanja i otpisa knjižnične građe. Objavljuje tekstove i izvještaje u znanstvenim časopisima i Internet portalima posvećenim Istočnoj Europi. Slobodno vrijeme provodi putujući i čitajući.
Dugogodišnja suradnja Biblioteke XX vek i renomiranog jezikoslovca, profesora Ranka Bugarskog, još je jednom urodila plodom. Iako struktura i djelomično sadržaj Portreta podsjećaju na ranija autorova ostvarenja – Lica jezika-sociolingvističke teme (2001., 2002.), Nova lica jezika-sociolingvističke teme (2002., 2009.), Jezik i kultura (2005.), te Jezik i identitet (2010.) – riječ je o dovitljivoj i duhovitoj knjizi koja bi mogla privući stručnu i širu publiku. Kao i navedeni raniji naslovi, knjiga se dijeli na 4 dijela: opći – jezikoslovni, osobni – memoarski, žargonski i bibliografski. U prvom dijelu, autor uglavnom rezimira svoje već poznate stavove o (ne)postojanju srpskohrvatskog jezika i njegovim specifičnostima, jasno razdvajajući tri interpretacijska plana: komunikacijsko-lingvistički, političko-simbolički i sociopsihološki. Drugi, memoarski dio sadrži kratak pregled autorove prebogate karijere, objavljenih radova (od počasnih zbornika-festšrifta do sabranih djela), mentorstava, članstava u profesionalnim udruženjima, gostujućim predavanjima itd. I u ovoj knjizi treći dio obuhvaća listu novih žargonskih riječi i slivenica u srpskom jeziku, dok je posljednjih nekoliko stranica posvećeno bibliografiji sociolingvistike nastale od objavljivanja autorove prethodne knjige (Jezik i identitet, 2010. Beograd: Biblioteka XX vek) do danas, odnosno nastavak bibliografije za period 1967.- 2010.
Bugarski piše u prvom licu (što mu diktira sama tematika i autobiografski pristup) i na taj način postiže određenu dozu neposrednosti, odnosno prisnosti s čitateljem. Uvodni, stručni dio knjige ne donosi pretjerane novine, pogotovo ne upućenom čitatelju kojemu ovo nije prvi susret s autorom. Polazeći od De Saussureove teze da točka gledišta stvara predmet istraživanja, autor objašnjava što se (ni)je dogodilo srpskohrvatskom, odnosno da ono što je lingvistički jedan, politički može biti i više jezika. Memoarski dio iznosi neke manje poznate anegdote iz autorova (profesionalnog) života, uz osvrte na važnije društveno-političke događaje. Tako na primjer saznajemo pozadinu nastanka Društva (kasnije Saveza) primijenjene lingvistike Jugoslavije i njegove uloge u AILI (međunarodna asocijacija primijenjene lingvistike); autor nas zatim vodi na putovanje po univerzitetima Australije, SAD-a i Europe, koje je imao prilike posjetiti kao gostujući predavač, te opisuje proces nastanka svojih mnogobrojnih djela. Pored žargonizama i slivnica, svoje mjesto u Portretu je našao i svojevrsni hommage prisilno ugašenom tjedniku Feral Tribune-u, u vidu intervjua s Bugarskim objavljenog 2007. godine.
Portret jednog jezika je 20. knjiga u karijeri Ranka Bugarskog (ne računajući ponovljena, proširena i dopunjena izdanja ranijih naslova). Iako se nadovezuje na gore navedene publikacije, ona je u potpunosti samostalna cjelina, što se može reći i za njezine pojedine, žanrovski različite, dijelove. Takva (pomalo mehanička) podjela dovodi do prividne dominacije strukture nad sadržajem, poglavito (auto)biografskim. Tome usprkos, Bugarski jasno i precizno vodi čitatelja kroz tekst i na taj način još jednom potvrđuje svoju prisutnost u prvom licu, što znatno ublažava rečenu kompartmentalizaciju i reafirmira autorovu neodjeljivost od jezika i jezikoslovlja. Riječ je dakle o Portretu jednog jezika, ali i portretu cijenjenog autora, uspješnog znanstvenika i istinskog zaljubljenika u jezik.
Druga nagrada
Dušan Jevtović: Emilio Đentile, Religije politike: između demokratija i totalitarizama. Prevela sa italijanskog Aleksandra Mančić, Biblioteka XX vek, 2009.
Dušan Jevtović je rođen 1978. godine u Beogradu. Diplomirao je na Fakultetu primenjenih umetnosti i dizajna u Beogradu, 2001. godine. Doktorirao je na Grupi za teoriju umetnosti i medija, na Interdisciplinarnim studijama na Univerzitetu umetnosti u Beogradu, 2012. godine. Član je redakcije i ilustrator časopisa Looping od 2008. godine. Objavljuje u časopisu Art + Media, časopisu za studije umetnosti i medija. Bavi se pisanjem, ilustracijom i stripom. Živi u Beogradu.
Knjiga Religije politike: Između demokratija i totalitarizama, jedan je u nizu radova italijanskog istoričara Emilia Đentilea (Emilio Gentile) u kojima se razmatra problematika totalitarnih režima i ideologija i religijskih aspekata politike. Tema ove knjige je sakralizacija politike, moderni fenomen nastao kao rezultat sekularizacije države i društva, čime je omogućeno i podstaknuto prebacivanje svojstava svetosti sa religijskog na svetovni plan. Religijski karakter moderne politike autor objašnjava njenom težnjom da u potpunosti odredi okvire smisla i delovanja individue i društva nametanjem mitskih oblika mišljenja i delanja. U skladu sa sekularizacijom iz koje su proistekle, političke mitologije odražavaju svu dinamiku nastojanja moderne misli da se odredi kao naučno i filozofski legitimna. Tako se fenomen religije politike istorijski može pratiti od racionalizma i prosvetiteljstva, preko romantizma, pozitivizma i marksizma, sve do fašizma i komunizma, kao i našeg doba.
Đentileov kritički pristup temi zasniva se na preplitanju istorijskog istraživanja i teorijskog uopštavanja, kako bi se izdvojile osnovne karakteristike sakralizacije politike i utvrdile njene osobenosti u različitim istorijskim kontekstima. Za polaznu tačku uzeta je razlika između građanske i političke religije, na osnovu koje su politički režimi podeljeni na demokratske i totalitarne. Kao istorijski početak moderne sakralizacije politike, Američka revolucija, koja je sebe zvanično opravdala „božanskim proviđenjem“ u Deklaraciji nezavisnosti, predstavlja početak građanske religije. To je sistem vrednosti, verovanja i rituala kojim „sveto“ osvaja pozornicu politike i postepeno poprima čisto građanski karakter. Na drugoj strani, pod političkim religijama autor podrazumeva sakralizaciju politike zasnovanu na ideološkom monizmu i despotskom odnosu vlasti prema pojedincu, koji su karakteristični za totalitarne sisteme (kult vođe, države, nacije, rase).
Posebna pažnja u knjizi posvećena je pitanjima sakralizacije politike u dvadesetom veku, jer je upravo to vek u kojem je ova pojava ostavila najviše traga. Sa Prvim svetskim ratom došla je nacionalistička verzija sakralizacije, ali su istovremeno stvoreni i uslovi za rađanje i širenje političkih religija fašizma i nacizma, kao i boljševizma, koji je sam rat i iznedrio. U međuratnom periodu, ovi totalitarni režimi, sa vođama polubogovima na čelu, osvajaju mase i određuju im krajnju svrhu i put „svete“ borbe. Drugi svetski rat doveo je do sloma fašizma i nacizma, ali nipošto i do kraja sakralizacije politike. Nakon rata, pored njenog opstajanja u okvirima građanske religije na Zapadu, sakralizacija doživljava buran procvat u drugim, slabije razvijenim delovima sveta. Nošen slavom pobednika, zemljama istočne Evrope, Azije, Afrike i Latinske Amerike širi se komunizam. Sa druge strane, u oslobođenim kolonijama u Africi i Aziji sakralizacija dominira novostvorenim političkim sistemima, vršeći ulogu u izgradnji novih nacionalnih identiteta. Do kraja XX veka, sa urušavanjem većine komunističkih režima, najrasprostranjeniji oblik sakralizacije politike u svetu ostaje nacionalizam. U vezi sa sudbinom ove pojave na prelazu u novi milenijum, koji je nakon završenog Hladnog rata i sa propašću komunizma nagoveštavao eru zalaska sakralizacije politike, autor podseća na neočekivani zaokret do kojeg dolazi sa Napadima 11. septembra 2001. godine: na novi procvat građanske religije u Sjedinjenim Američkim Državama.
Ističući da je problematika religioznosti politike isuviše kompleksna da bi jedna knjiga mogla da pretenduje na davanje konačnih odgovora, italijanski istoričar ostavlja debatu otvorenom i priznaje da je zbog pomenutog obrta nakon 11. septembra bio prinuđen da izmeni neke zaključke o pitanju dalje sudbine fenomena koji istražuje. U jednoj stvari, koja je za mnoge i dalje predmet sporenja, Đentile ipak zauzima čvrst stav: fenomen sakralizacije politike zaista podrazumeva uvođenje svojstava religioznosti u domen politike. Ovakav stav je značajan jer se kritički odnosi prema prosvetiteljskom mitu o konačnom prevazilaženju mitskog mišljenja, koji leži u korenu modernističkih ideologija. Na taj način, ova knjiga se može shvatiti i kao doprinos kritičkom sagledavanju modernizma kao projekta napretka, na šta autor i sugeriše citatom iz Jakoba Burkharta (Jacob Burckhardt) na samom početku: „I još bi se trebalo upitati da li je moderan svet, koji uči i čita, i zato bi se morao osloboditi bajki i mnogih prirodnih strahova, zaista u celini slobodniji od predrasuda i ne podleže li predrasudama koje su još opasnije“.
Treća nagrada
Miloš Rašić: Kliford Gerc, Antropolog kao pisac. Prevele s engleskog Gordana Gorunović i Ivana Spasić, Biblioteka XX vek, 2010.
Miloš Rašić, diplomirani etnolog-antropolog, rođen je 1991. godine u Zrenjaninu. Trenutno je na master studijama etnologije i antropologije, na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu. Živi u Beogradu i bavi se proučavanjem više oblasti etnoloških i antropoloških istraživanja sa fokusom na antropologiju folklora i plesnu antropologiju. Odbranio je diplomski rad pod nazivom Antropologija plesa i etnokoreologija: trasiranje disciplina i moguće perspektive. Saradnik je Centra za istraživanje i očuvanje tradicionalnih igara Srbije.
Šta je etnografija? Da li je ona laboratorijski izveštaj ili samo priča etnografa? Ova, a i mnoga druga pitanja otvara jedan od najvećih tumča kulture Kliford Gerc u svojoj knjizi Antropolog kao pisac. Razmatrajući etnografije antropoloških velikana poput Evansa Pričarda, Levi Strosa, Malinovskog i Benediktove, preispituje osnovnu tezu da antropološki tekst treba biti jednostavan i jasan za čitanje. Ono što ovo delo čini najinteresantnijim jeste razmatranje pitanja u kojoj meri možemo verovati etnografijama i čijim etnografijama se danas veruje?
Biti tamo: antropologija i pozornica pisanja je naslov poglavlja kojim Gerc započinje svoju knjigu i otvara ključno pitanje – šta je etnografija i čime se ona bavi? Zadatak etnografa je da obavi terensko istraživanje i da, po povratku sa terena, naučnoj i široj javnosti iznese rezultate svojih istzraživanja. Gerc odbacuje tezu da u etnograskom tekstu ne treba da bude metafora, slikovitosti, itd., što su pojedini autori kritikovali, smatrajući da se na taj način ona izjednačava sa poezijom. Ključni cilj antropologa, prema njegovom mišljenju, jeste da nas ubedi da je zaista bio upoznao teren koji je istraživao i da je „prodro u drugi oblik života“. Na pitanje šta je autor Gerc odgovara pozivajući se na Fukoova razmišljanja, koncipirajući dva modela autora: autor koji je vezan za delo i onaj koji je bliži nauci, te zaključuje da je poželjno da autor pristupa fenomenu koji istražuje istovremeno subjektivno i hladne glave, što u većini slučajeva predstavlja ključni problem.
U poglavlju Svet u tekstu, kako čitati Tužne trope Gerc ističe Levi-Strosa kao antropologa koji je kreirao novi antropološki diskurs diskurs – strukturalizam i zaključuje da su Tužni tropi putopis, koji kod čitaoca pobuđuje želju da poseti predele o kojima se u ovoj knjizi radi, i filozofsko delo, u čijoj je osnovi kritika načina na koji se Zapad ophodi prema nezapadnim društvima. Zaključuje da se Tužni tropi mogi čitati i kao variranje i preplitanje tema kojima se Levi-Stros bavi u drugim svojim delima.
Evans Pričard je autor o kome govori naredno poglavlje ove knjige – Slajd-šou, Evans-Pričardove afričke očiglednosti. Tu se rad ovog britanskog antropologa podvrgava oštroj kritici, a posebno se ukazuje na njegov kolonijalni mentalitet. Analizirajući Evans-Pričardovu knjigu Operacije na Akobou, Gerc ukazuje na činjenicu da Pričard u svojim radovima podrazumeva da on i njegovi čitaoci pripadaju istom kulturnom, klasnom i obrazvnom sloju i da dele iste vrednosti. Otuda stil etnografskog teksta koji Gerc naziva „akobo-realizam“, i nalazi ga i kod mnogih drugih antropologa.
Sledeće poglavlje posvećeno je sagledavanju posledica tzv. etnografije svedočenja, kao nasleđa Malinovskog. Kritikujući Dnevnik Malinovskog i razmatrajući njegovu metodu participacije sa opservacijom, odnosno isticanja važnosti da se „bude tamo“, Gerc ukazuje i na rad nekih njegovih naslednika. Ključni problem predstavlja problem pisanja sa stanovišta autorovog „ja“, kad se postavlja neizbežan „problem iskrenosti“. To se idi na pimertu Dnevnika, gde se stiče utisak da je njegov cilj da dokaže kako je „ja“ vrednije od onoga o čemu „ja“ piše.
Mi/Ne-Mi. Putovanja Rut Benedikt je poglavlje u okviru kojeg Gerc govori o tome da način na koji je pisala Rut Benedikt sadrži skriveni satirični ton. Upućujući velike pohvale ovoj autorki, Gerc zaključuje da je ona zreli, autorefleksivni stvaralac čiji su radovi ostali osuđeni na površno iščitavanje, tj. čitanje isključivo u okviru političkog konteksta kulture čija je ona sama pripanica. Kao najtipičnije u stilu ove autorke, Gec ističe njenu retoričku strategiju koja se zasniva na zameni mesta egzotičnog i poznatog, čime drugost postaje logična i razumljiva, a ono poznato nerazumljivo i neobično.
Onako kako započinje knjigu Gerc je tako i završava, otvarajući na taj način niz novih pitanja koja su u vezi sa antropološkim preispitivanjima velikih diskurzivnih teorija. On zaključuje da će se pravci u antropologiji svakako menjati, ali da je nužno razvijanje svesti o sopstvenoj moći i načinima na koje se ta moć u akademskom smislu iskorišćava, zbog čega bi ova knjiga trebalo da se nađe na spisku obavezne literature svakog antropologa.
Treća nagrada
Enes Strojil: Ranko Bugarski, Putopis po sećanju, Biblioteka XX vek, 2014.
Enes Strojil je rođen 1984. godine u Priboju. Po zanimanju je stomatološki protetičar-ortodont. Bio je alumnista Beogradske otvorene škole,odeljenja za napredne dodiplomske studije studenata Univerziteta u Beogradu; završio Information Academy Beograd 2012. godine.
.
Putopis po sećanju nije samo putopis,to je i autobiografsko-lingvistička knjiga.Profesor Bugarski nije vodio dnevnik,ono što čitamo nije rezultat dnevničkih beleški, već konsultovanja bogate lične arhive i odličnog pamćenja.Prvi deo knjige se sastoji od 250 jedinica(vinjeta kako ih sam Bugarski naziva) i hronološki prati putovanje po sećanju, od rodnog Sarajeva pa do današnjih dana. U drugom delu autor piše o svojim kolegama, internacionalno poznatim lingvistima i beleži nove slivenice.
Putopis po sećanju prožet je idejom o važnosti kulutre pamćenja.Ta ideja promiče u svakoj vinjeti, često u vidu dokumenta, kao u slučaju autorove đačke knjižice iz vremena Kraljevine Jugoslavije i poruke školskih vlasti kojom je dodela knjižica bila propraćena pod naslovom ”Jugoslovensko đače”, pisanu kombinovano ćiriličnim i latiničnim pismom. Bugarski je Putnik bez premca (Ilija Ludvig), on putuje od najranijeg doba i ide za znanjem, razgovara, upoznaje gradove i kulture na upečatljiv način. Otkriva nam lokalni humor, u nekim vinjetama prenosi i viceve koji kristališu društveno-lingvističke fenomene. Po onome što mu je bitno u gradu u koji odlazi, profesor Bugarski manifestuje polihistorski karakter, ličnu slobodu i erudiciju.
Beleži raspored knjižara u Sarajevu, Londonu i Njujorku, pokazuje kakav značaj one imaju u ovim mestima, govori o posebnostima londonskih knjižara, precizno opisuje odeljke sa lingvističkom literaturom. Kada 1951. godine pročita Mihizov esej “Putovati!”, objavljen u beogradskom NIN-u, počinje da realizuje svoja putovanja. U Putopisu time počinje poglavlje „Polazak u svet“, gde ga vidimo kako se otiskuje na studijska i istraživačka putovanja u Veliku Britaniju i SAD. Naš arhitekta Ranko Radović je jedinim pravim poznavanjem grada smatrao šetnju i razgovor, profesor Bugarski pronalazi retkosti koje su izvan turističkih putanja. Putuje svim vidovima transporta, njegovo putovanje autobusom po SAD i susreti sa istaknutim lingvistima su puni detalja o tome kako valja putovati: zbog prijateljstva, radosti susreta, razgovora i znanja, uživati u putovanju. Već pomenuto konsultovanje memorabilija,tih sitnih stvari lične arhive potvrđuju odnos prema trenutku. Iz toga se kasnije razvija misao o tome kako je bitna živa tradicija kao u slučaju hleba Hovis u Engleskoj, a taj primer ima i porodični luk pamćenja.
Putopis po sećanju nudi argumente u prilog tezi da se uspešna društva razlikuju od neuspešnih po sposobnosti da razvijaju kulturu pamćenja,da se ne odstupa od visoko dosegnutih standarda u svim društvenim poljima.Sa druge strane autor nam predočava tehničke detalje svojih putovanja,o tome kakv je prtljag prikladan za njegov stil putovanja.O košuljama koje se ne gužvaju,mestima gde odseda,pakovanju knjiga i slično.Susret sa Bobijem Fišerom ili Vitgenštajnova Filozofska istraživanja na plaži su zanimljivi kao putovanje, i nisu izuzetak u Putopisu po sećanju,pre bih rekao da je taj osobeni ritam prisutan u svakom odeljku u svakoj vinjeti.
O kolegama lingvistima Bugarski piše radujući se susretu, neke od njih poznaje samo po naučnim radovima i ne propušta priliku da se sretne sa njima. U tom delu nudi zanimljivu igru svojim čitaocima. Naime,pre nego što upozna nekog kolegu (naravno, prethodno ne zna kako izgleda),pokušava da vizuelizira njegov izgled.Uvek je otkrivalac i ne žuri, saopštava nam dosta toga kroz formu vinjete, vrlo duhovito gradira društvene, kulutrne i lingvističke fenomene.
Deo knjige „Nove slivenice“, sa istom onom idejom o važnosti trenutka, beleži nove slivenice, reči koje nastaju slivanjem dveju reči ili njihovih delova u jednu, tu semože saznati šta je to, recimo, selfidarnost ili prikačment.
Putopis po sećanju otvara prostor u kome su događaji, putovanja, susreti i prijateljstva vrednosti koje se ne zaboravljaju.