U podugačkom spisku knjiga koje je dosad objavio dr Ranko Bugarski, jedan od naših najuglednijih sociolingvista, poslednja se zove „Jezik i identitet” (Biblioteka XX vek, Beograd). Nјena novost je u tome što pored „opšteg”, teorijskog, sadrži i „lični”, autobiografski deo. U onom prvom Bugarski dalje razrađuje neke od svojih omilјenih tema, kao što su žargon, takozvani „novi” jezici na području bivše Jugoslavije, odnos prema stranom jeziku i prema stranim rečima, ili nametnute „feminističke” izvedenice u nazivima zanimanja i funkcija. Budući da su to suviše ozbiljni problemi da bismo ih prepričavali na dva novinska stupca, zadržimo se samo na „ličnom” delu ove knjige.
Kao stipendista na stručnom usavršavanju, potom kao gostujući predavač i kao učesnik bezbrojnih naučnih skupova i savetovanja, Bugarski je obišao pola sveta i upoznao maltene sve značajne lingviste prošlog i ovog stoleća. Među njima su i takva imena kao što su Jakobson, Čomski, Labov, Grinberg, Filmor, Randolf Kverk, Dejvid Kristal i druga manje slavni ali ne manje značajni. Autor ih predstavlја u 40 biografskih „vinjeta” u kojima prikazuje suštinu njihovih istraživanja, svoje susrete s njima, a nađe se i pokoja zanimljiva anegdota. O Romanu Jakobsonu, koga je prvi put video na jednom njegovom predavanju u Njujorku šezdesetih godina, Bugarski napominje da je engleski govorio sa izuzetno jakim ruskim akcentom. (Navodno je Emil Benvenist, čuveni francuski lingvista, u šali rekao kako „profesor Jakobson tečno govori pet jezika – na ruskom”.) Za nekog drugog Rusa to bi bilo sasvim normalno, ali kod svetski poznatog stručnjaka za fonologiju malo iznenađuje taj raskorak izmeću teorije i prakse.
Putujući autobusom ka zapadnoj obali SAD, Bugarski se u Arizoni zaustavio kraj rezervata indijanskog plemena Hopi. Proučavajući jezik Hopija, američki lingvista Bendžamin Li Vorf svojevremeno je izgradio svoju teoriju o jezičkoj relativnosti, po kojoj kultura i poimanje sveta zavise od strukture maternjeg jezika. Želeći da prođe njegovim stopama, Bugarski je uspeo da pronađe lokalnog poštara i ovaj je pristao da ga poveze svojim džipom. Pokazalo se, međutim, da je nepoverenje prema belcima toliko da su Indijanci poštu primali i predavali samo pružajući ruku kroz prozor svojih koliba: ulazak u rezervat i razgovor nisu dolazili u obzir.
Kenet Nejlor (1937-1992), crnac iz Ohaja, studirao je u Novom Sadu kod Milke i Pavla Ivića. I kasnije, postavši jedan od najvećih američkih stručnjaka za srpskohrvatski jezik, proveo je više godina u Srbiji. Kada su Ivićevi, Bugarski i Vladimir Ivir iz Zagreba posetili njegov univerzitet u Kolumbusu, Nejlor ih je pozvao svojoj kući i priredio im „jugoslovenski ručak”, sa ćevapčićima, srpskim hlebom, dalmatinskim vinom i sličnim specijalitetima.
I ovog puta, kao i u nekoliko prethodnih knjiga, Bugarski nastavlja da upotpunjava svoju kolekciju „slivenica” – šaljivih ili žargonskih složenica skrpljenih od delova dveju reči, prikupljenih uglavnom iz medija. Za one koji vole tu vrstu tvorbenih kurioziteta, tu su sada kišnoća, sekskurzija, unezveritet, tabloidiotizacija, Titostalgija, odličanstveno, katastrašno, evrolucija (promena odnosa prema novcu), blogoreja (patološka brbljivost na blogovima), Čigraonica (ime igraonice u Beogradu), doviđorno (srpsko-italijanski pozdrav) i još preko stotinu drugih.
26. maj 2011.